شاهنامه تنها روایت مردان قهرمان ایران نیست او از گرد‌آفریدی سخن می‌گوید که در جنگ ایران و توران نقش موثری ایفا می‌کند. لباس رزم می‌پوشد و به جنگ با تورانیان می‌پردازد و در جنگ‌آوری کم از مردان ایرانی ندارد.

شاهنامه در جایی نیز به تاریخ ایران در زمان فردوسی نزدیک می‌شود و داستان یزدگرد سوم و فرار او را حکایت می‌کند. این اثر در زمان ساسانیان سروده شد. دوره‌ای که به تاریخ ایران توجه شد و افراد زیادی راوی تاریخ ایران شدند اما هیچ یک مانند فردوسی توفیق نیافت. پیش از پیش از فردوسی اسدی توسی نیز دست به نگارش تاریخ ایران زد و گشتاسب‌نامه را نوشت، اما مرگ نابهنگام به او اجازه نداد تا سرایش تاریخ ایران را به اتمام برساند. فردوسی در شاهنامه خود نظری بر گشتاسب‌نامه داشت و ابیاتی از این شاعر را در اثر ماندگار خود آورد.

یکی دیگر از کتاب‌هایی که پیش از شاهنامه فردوسی نوشته شد، شاهنامه بایسنقری است. این شاهنامه به دستور شاهزاده بایسنقر میرزا نوشته شد.این اثر نیز به روایت تاریخ ایران می‌پردازد. این اثر نیز نتوانست به پایه و مرتبه شاهنامه فردوسی دست یابد. فردوسی برای نگارش اثر ماندگار خود سیسال رنج کشید و به قول خودش اثری آفرید که از باد و باران گزندی به آن نرسد. فردوسی برای نگارش اثرش از روایت‌های شفاهی نیز استفاده کرد و داستان‌هایی را که مردم سال‌ها سینه به سینه نقل کرده بودند، به رشته نظم در آورد.

او در این بین، از کتاب‌هایی چون گشتاسب‌نامه اسدی توسی نیز استفاده کرد. شاهنامه در ۶۰ هزار بیت در بحر هزج سروده شد. وزن شعری که فردوسی برای سرودن شاهنامه استفاده کرد از وزن‌های سرایش شعر حماسی است.

سرایش حماسه پس از دوره فردوسی رو به افول نهاد و کمتر به آن توجه شد. یکی به دلیل شرایط اجتماعی ادوار بعد بود و دیگری حاکمان بودند که به این امر توجه نمی‌کردند. در گذشته به دلیل آنکه مانند امروز صنعت چاپ وجود نداشت تا کتاب منتشر شود. تنها راه حفظ کتاب آن بود که شاعر یا نویسنده اثر خود را به پادشاهی تقدیم کند. فردوسی نیز همین کار را کرد و اثرش را به محمود غزنوی تقدیم کرد و اشعاری در مدح او سرود اما محمود غزنوی به دلیل آنکه سنی مذهب بود و فردوسی اشعاری در مدح حضرت علی ( ع ) سروده بود از اثر این شاعر بزرگ حمایت نکرد. در این باره دو روایت وجود دارد نخست آنکه محمود غزنوی صله فردوسی را نداد. دوم آنکه به جای هزار دینار، هزار درهم به وی داد.

امروزه نیز کتاب‌های بی‌شماری درباره این اثر عظیم نوشته شده‌اند. یکی از آن‌ها فهرست نام های شاهنامه فردوسی است. در این اثر نام‌های شاهنامه فردوسی گرد‌آوری شده است. اما اثر دیگری که به داستان‌های شاهنامه می‌پردازد کتاب از رنگ گل تا رنج خار اثر قدمعلی سرامی است. در این کتاب می‌توان مطالبی درباره داستان‌های شاهنامه فردوسی خواند. اما از این اثر گران سنگ نسخه‌های متعددی وجود دارد که معتبرترین آن شاهنامه فردوسی بر اساس چاپ مسکو است. افرادی چون ‍ژول مول، محمد علی اسلامی ندوشن،تئودور نولدکه،سید حسن تقی زاده،هانری ماسه،فریتز ولف، ملک الشعرای بهار،محمد قزوینی، مجتبی مینوی،محمد قزوینی، مجتبی مینوی،محمد امین ریاحی و شاهرخ مسکوب از جمله افرادی هستند که به شاهنامه پژوهی پرداختند. /ص

باشگاه خبرنگاران جوان