شهرستان بابل

مختصات: ۳۶°۳۳′ شمالی ۵۲°۴۰′ شرقی

شهرستان بابل
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	مازندران
نام‌های پیشین	مه میترا، مامطیر، بارفروش،
سال شهرستان شدن	۱۳۲۲[۱]
مردم
جمعیت	۴۹۵٫۹۸۹ نفر[۲]
مذهب	اکثریت شیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت	۱۵۷۸٫۱ کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا	۲- متر از سطح دریاهای آزاد
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۷،۱
بارش سالانه	۷۹۹ میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه	ندارد
داده‌های دیگر
فرماندار	رجب مولایی رئیسی[۴]
پیش‌شماره تلفنی	۰۱۱ «مرکز مخابراتی منطقه یک کشور»[۳]
وب‌گاه	فرمانداری ویژه شهرستان بابل

شهرستان بابـُـل پرجمعیت ترین شهرستانِ استان مازندران است.^[۵] این شهرستان در مرکز مازندران قرار دارد. مرکز این شهرستان، شهر بابل می‌باشد که به شهر بهارنارنج معروف است.^[۶] بابل به دو منطقه شهری تقسیم می‌شود. ارتفاع در این شهرستان از شمال تا ده کیلومتری جنوب آن، از سطح دریاهای آزاد پایین‌تر است. ارتفاع شهر بابل ۲ متر پایین‌تر از سطح دریاهای آزاد است. در سرشماری سال ۱۳۹۰ جمعیت شهر بابل ۲۱۹٬۴۶۷ نفر و جمعیت شهرستان بابل ۴۹۵٬۴۷۲ نفر می‌باشد.

مساحت این شهرستان حدود ۱۵۷۸٫۱ کیلومتر مربع است. شهر بابل، مرکز شهرستان بابل، بین ۳۶ درجه و ۳۴ دقیقه و ۱۵ ثانیه عرض شمالی و ۵۲ درجه و ۴۴ دقیقه و ۲۰ ثانیه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده‌است و با تهران ۵ دقیقه و ۱۵ ثانیه اختلاف ساعت (از نظر جغرافیایی) و ۲۱۰ کیلومتر فاصله دارد.

 

 

تاریخچه شهرستان بابل

نخستین مورخانی که از مامطیر یاد کرده‌اند ابن رسته و ابن فقیه (۲۹۱ ه. ق) می‌باشند. همچنین نویسندگانی مثل اصطخری (۳۴۰ ه. ق) بصورت ممطیر و مامطیر ابن حوقل (۳۷۶ ه. ق) بصورت مامطیر از این شهر نام برده‌اند.

در کتاب حدود العالم (۳۷۲ ه. ق) نیز می‌آید: مامطیر شهرکیست با آبهای روان و از وی حصیری خیزد سطبر و سخت نیکو که به تابستان به کار دارند» و در سخن اندر رودها می‌خوانیم: «و دیگر رودیست کی رود باوُل خوانند، از کوه قارن برود و بر مامطیر بگذرد و اندر دریای خزران افتد. از شواهد چنین برمی‌آید که از سده ۵ و ۶ ه. ق مامطیر رو به ترقی و توسعه نهاده، چنانکه در اوایل سده هفتم بقول یاقوت حموی از جاههای برجسته طبرستان به شمار می‌آمد.

وجه تسمیه مامطیر

ابن اسفندیار درباره بنای مامطیر و نام آن می‌آورد: چون امام حسن ابن علی (ع) در زمان خلافت عمر به مامطیر رسید و مالک اشتر نخعی و سپاه عرب با او بودند آن موضع که مامطیر است به چشم امام حسن ابن علی (ع) دلگشای و نزه آمد، آبگیرها و مرغان و شکوفه‌ها و ارتفاع بقعه و نزدیک به ساحل دریا دید گفت: بقعه طیبه ماء و طیر، از آن تاریخ مختصر عمارتی پدید آمد تا به عهد محمدابن خالد که والی ولایت بود، بازار فرو نهاد و بیشتر عمارت فرمود در سنه ستین و مایه مازیار بن قارن مسجد جامع بنیاد نهاد و شهر گردانید.

ولی اولیاءاله آملی می‌آورد: در عهد خلافت اصحاب از قبل خلفای راشدین، هیچ کس، تخصیص به تبرستان نیامد و آنچه در تاریخ تبرستان مسطور است که در ایام خلافت عمربن الخطاب امام ابومحمدالحسن علی (ع)، و عبداله ابن عمر، و مالک بن حارث الاشتر و قسیم بن العباس به تبرستان آمده‌اند به حقیقت اصلی ندارد. در این باره اختلاف نظر زیادی وجود دارد. از جمله آنکه عده‌ای فتح طبرستان را در زمان عثمان می‌دانند نه به عهد خلافت عمر؛ و عده‌ای از مورخین نیز حضور امام حسن را در فتح طبرستان صریحا نفی کرده‌اند و عده‌ای دیگر به حضور آن حضرت در فتح طبرستان اشاره‌ای نمی‌کنند. اما براساس مدارک به دست آمده نام مامطیر در یک واقعه تاریخی مربوط به سال (۲۵۰ ه. ق) هنگام قیام حسن بن زید علوی (داعی کبیر) ضد حکمران عرب طبرستان آمده است.

وجه تسمیه مامیترا

بعضی از متاخران از دو کلمه (ممطیر) و (مه میترا) چنین نتیجه گرفته‌اند که: شهر بابل امروزی شهری بود پاک و مقدس، در نزدیکیهای دریا و برای جای داشتن (میترای بزرگ) یا (آتشکدهٔ میتر)، بومیان آنرا (مه‌میترا) یا جایگاه میترای بزرگ می‌نامیدند. از سال (۲۵۰ ه. ق) به بعد نام مامطیر در اغلب حوادث طبرستان عنوان می‌شود که در قرن پنجم و ششم، مامطیر رو به وسعت و آبادانی می‌رود بطوریکه در اوایل قرن هفتم به روایت یاقوت حموی از نقاط معتبر طبرستان به شمار می‌آید.

تیموریان

جوزفا باربارو درباره اوضاع مازندران و بارفروش‌ده در زمان تیموریان می‌آورد: مردم مازندران جنگجوترین مردم ایران بشمار می‌رفتند و تا مدتی نسبتا مدید در برابر نیروی تیمور پایداری کردند شهرهای عمده آن عبارتست از ساری مرکز مازندران، بارفروش ـ بابل امروزی _که بیش از یکصد هزار تن جمعیت دارد و بارفروشده به عنون یک مرکز تجاری در زمان حکومت شاه عباس اول صفوی که مادرش از مرعشیان تبرستان بود، توسعه یافت.

غلامحسین افضل الملک که در سال نهم جمادی الاخر هزار و سیصد و بیست و دو از بارفروش دیدن می‌کند، دربارهٔ بنای این شهر می‌آورد: سابقا اینجا ده بوده و در جزء جمع دفتری (بارفروش‌ده) نام اینجا بوده است. در عهد خاقان مغفور فتحعلی شاه قاجار آنجا را بنای شهر گذاشته‌اند و معابر صحیحه در آن قرار داده‌اند. تقریبا نود سال است که اینجا را ساخته‌اند. آنچه از منابع متعدد برمی‌آید نام بارفروش‌ده تا اواخر دوران صفویه به این منطقه اطلاق می‌گشت.

زندیه

در زمان زندیه و هنگام نقل فعالیتهای آقا محمد حسن خان آغامحمدخان قاجار ذکر بارفروش بسیار به میان می‌آید و جالب توجه آنکه کلمهٔ ده از آخر آن برداشته شده است. گ. ملگونف، سیاح معروف که در سالهای ۱۸۵۸ و ۱۸۶۰ میلادی از سواحل دریای خزر دیدن می‌کند می‌آورد: بابل پیش از انقلا ۱۹۱۷ م. روسیه، یکی از مراکز بازرگانی مهم شمال کشور و محل واردات امتعه ، خارجی و همچنین مرکز خرید محصولات طبیعی و مصنوعی قرای و قصبه‌های عمده ی مازندران محسوب می‌گردید و به همین لحاظ بارفروش نامیده شده بود. بعضی محققان را اعتقاد بر آنست که: از سدهٔ هشتم ه. ق یعنی از حکومت میرقوام‌الدین مرعشی، بارفروش دیه و از سدهٔ سیزدهم یعنی از زمان پادشاهی فتحعلی شاه قاجار بارفروش خوانده شده است.

حوادث سیاسی اواخر عهد زندیه نقطه عطفی در تاریخ بارفروش محسوب می‌شود. از سال ۱۱۶۵ ه. ق که محمدحسن‌خان شکست سختی به سپاه کریم‌خان زند وارد آورد آهنگ مازندران کرد، از آن سال سرتاسر مازندران تحت سیطرهٔ محمدحسن‌خان درآمد. محمدحسن‌خان تا سال ۱۱۷۲ ه. ق بر مازندران حکمرانی کرد. اما در پانزدهم جمادی‌الثانی ۱۱۷۲ ه. ق جنگی بین وی و شیخعلی خان زند درگرفت با حمله شیخعلی خان محمدحسن‌خان عقب‌نشینی را ترجیح داد و از راه شاه عباسی به سوی استرآباد فرار کرد اما سبزعلی کرد و محمدعلی آقا جاردولو ـ یا به قولی رستم بیگ کرد مدانلو ـ سر وی را بردیدند و برای کریم‌خان به تهران فرستادند. از آن زمان به بعد بارفروش مورد توجه زندیان قرار گرفت تا وقتی که زندیه آن ایالت را فتح و پایتخت را به بارفروش منتقل کردند. موقعی که در سال ۱۷۷۱ مسیحی سیاح معروف گملن از این حدود مازندران عبور می‌کرد ذکر می‌کند: پایتخت چنان که گفته شده به باروفروش انتقال یافته بود.

پس از بازگشت علی محمدخان زند در سال ۱۱۹۰ ه. ق به شیراز حسینقلی خان مجددا پرچم خودسری برافراشت و صبحگاهی بطور پنهانی با سرعت هرچه تمامتر خود را به بارفروش مقر مهدی‌خان دادو رساند. حمله غافلگیرانه حسینقلی‌خان به بارفروش، مقر حکومت مهدی‌خان دادو» و برچیدن بساط حکومت وی، عصبانیت کریم‌خان را سبب شد، پس زکی خان را در سال ۱۱۹۰ ه. ق روانه مازندران کرد.

قاجاریه

مرگ کریمخان زند در سال ۱۱۹۳ ه. ق فرصتی پیش آورد تا آقامحمدخان پسر بزرگ محمدحسن خان که شانزده سال به عنوان گروگان نزد وی به سر می‌برد بتواند فرار کند آقا محمدخان در ۲۸ ذیقعده ۱۲۹۴ در بارفروش به انتظام امور پرداخت. اما رضاقلیخان قاجار به همدستی لاریجانیها در ذیحجه ۱۱۹۵ ه. ق به بارفروش آمده و مقر آغامحمدخان قاجار را محاصره کردند. و آغامحمدخان را به اسارت درآوردند. ولی دوستداران آغامحمدخان در بندپی به بهانه مراقبت سخت‌تر از او، وی را به بندپی بردند. از سویی مرتضی قلیخان و مهدیقلیخان قاجار و مصطفی‌قلیخان قاجار پس از شنیدن خبر محاصرهٔ برادر بزرگ خود را به بارفروش رساندند و رضاقلیخان را برآن داشتند که خان ابدال خان را به جنگ ایشان بفرستد، اما شکست خورده و اسیر شد. دوستان آقا محمدخان پس از این ماجرا وی را با دویست تفنگچی به بارفروش بردند. آقامحمدخان تا صفر سال ۱۱۹۷ از دست برادران که علیه او دست به آشوب زده بودند آسوده شد و به استرآباد و پس از مدتی توقف در آنجا در ۲۳ ربیع‌الاول ۱۱۹۷ ه. ق به ساری بازگشت. همین که آغا محمدخان قاجار اساس حکومتش را در مازندران استحکام بخشید باز مرکز را بساری انتقال داد. گرچه تا اواخر دورهٔ قاجاریه ساری حاکم نشین مازندران بود اما به سبب وجود ادارات مالیه، اوقاف، تطمیه، کارگزاری، فواعِد عامه و دربارفروش، این شهر اهمیت بسزایی در امور مازندران داشت.

در سال ۱۲۱۴ ه. ق فتحعلی شاه بعد از کشمکش با مدعیان قدرت، پسر یازده ساله خود محمدقلی میرزا را به حکومت مازندران منصوب کرد. در این زمان سپاهیان مازندرانی که به پیشنهاد قائم مقام جانباز خواندند در جنگ اول ایران و روس که در ۱۲۱۸ ه. ق/ ۱۸۱۲ م درگرفت شرکت داشتند. پادشاهی محمدشاه، فظعلی‌خان قراباغی ۱۲۵۱- ۱۲۵۲ ه. ق به حکومت مازندران گمارده شد. از کتیبه‌ای در مسجد جامع بارفروش دانسته می‌شود که فظعلی خان به دستور محمدشاه، در سال ۱۲۵۱ ه. ق مالیات نانواها را ملغی کرده بود.

بابل در مرکزیت مازندران

در سفرنامه تحف بخارا در این باره آمده: حکومت به اهالی ساری و بارفروش حکم مجلس شورا را ابلاغ نمود. اهالی ساری به واسطهٔ نفاق و بی‌اطلاعی خود غفلت کردند، والی اهالی بارفروش، چون نسبت به اهالی ساری اندک جهان دیده ـ ترـ و باهوش و صاحب ثروت و عدهٔ نفوسشان هم زیاد بود، فورأ انجمن نظارت تشکیل داده، به تصویب حکومت، شش وکیل جهت انجمن ولایتی و دو مبعوث، جهت پارلمان طهران انتخاب کرده، وکلای طهران را روانه نمودند. انجمن ولایتی ایشان هم مفتوح شد. اهالی ساری بعد از شنیدن این خبر هشیار شده، مدعی شدند که مرکز حکومت نشین ساری است، سایر شهرهای مازندران باید تابع ساری باشند. بارفروش ابدأ حق وکیل فرستادن به طهران را ندارد، با وکیل خود را به ساری فرستاده، در بارفروش انجمن بلدی بگشایند. انجمن ولایتی در ساری که مرکز است باید منعقد باشد. بعد از قیل و قال کشال، اهالی ساری هم در منزل شیخ علی اکبرنام، یکی از ملای پیش نماز، به معیت شیخ غلامعلی پیش نماز انجمنی تشکیل داده، بدون تعیین نظار و وکلای ستهٔ ولایتی، دو نفر مبعوث به اکثریت آرا انتخاب کرده، به طهران روانه نمودند. ولی وکیلهای ساری را در پالمان قبول نکرده وکلای بارفروش، پذیرفته شدند و تیلگرافی هم از مجلس شورای ملی به نظام السلطان، حکومت ـ حاکم ـ مازندران، رسید که انجمن ولایتی به واسطهٔ اهمیت داشتنش باید در بارفروش منعقد بوده، انجمن ساری بلدی باشد. بارفروش هم اگرچه انجمن رسمی داشتند، ولی ترتیب درستی نداشته، تمام اختیارات در دست علامه ـ ملامحمد جان علامه ـ نام ملای پیش نمازی بود.

وجه تسمیه بابل

بابل به معنی «جایی که آب فراوان دارد» است. بر اساس پژوهش‌های بدست آمده، نام «بابُـل» از دو تکواژ «با» و «بُل» تشکیل شده است. در گذشته تکواژ «با»، در لغت به معنی هر چیز مایع و در کاربرد روزانه به معنی «آب» استفاده می‌شد.^[۷] کلمه «باران» یعنی «آبی که رانده می‌شود»، گواه این مطلب است. تکواژ «بُـل» نیز به معنی «فراوان و بسیار» است.^[۸] در سال ۱۳۷۲ تحقیقاتی در مورد نام شناسی شهرهای باستانی مازندران به چاپ رسید که گویای این مطلب است.^[۹]

تغییر نام بابل

در سال ۱۳۱۰ه. ش که نقشه‌کشی از شهر بابل آغاز می‌شود، به دستور پهلوی اول (رضا پهلوی) نام این شهر از بارفروش به بابُـل تغییر داده می‌شود. بابل در ۱۳۱۰/۹/۱ ه. ش به این نام تغییر یافت. نام بابُل از نام رودخانهٔ باوُل یا بابُل گرفته شده است. حتی در روزگارانی که نام این شهر بارفروش بود، رودخانه‌ها و نهرهایی با نام‌های باوُل و بابل در میان مردم شهرت داشته است. وجود روستاهای تاریخی با نام‌های بابلکان، بابلکنار و اله رودبار و… نیز گویای این ادعاست.

موقعیت جغرافیایی

این شهرستان از شمال به شهرستان‌های ساحلیِ بابلسر و فریدونکنار، از شمال شرقی به شهرستان سیمرغ، از شرق به شهرستانهای قائمشهر و سوادکوه شمالی، از جنوب شرقی به شهرستان سوادکوه، از غرب به شهرستان آمل و از جنوب به رشته کوه البرز و شهرستان فیروزکوه که در استان تهران است، همسایه است.

	سیمرغ	بابلسر و فریدونکنار
	قائم شهر و سوادکوه شمالی		آمل
		شهرستان بابل
	سوادکوه	فیروزکوه و رشته کوه‌های البرز

• طول: ۵۲ درجه و ۴۰ دقیقه و ۲۰ ثانیه

• عرض: ۳۶ درجه و ۳۳ دقیقه و ۱۰ ثانیه عرض شمالی

• مساحت شهرستان: ۱۵۷۸٫۱ کیلومتر مربع

• قبله: از جنوب به سمت مغرب حدود ۴۰ درجه^[۱۰]

ارتباط با دریا

راه‌های ارتباطی شهرستان بابل

بابل می‌تواند از راه‌های مختلف با دریا ارتباط داشته باشد که عبارتند:

• مسیر اصلی، اتوبان بابل به بابلسر است که از شمال شهر بابل آغاز می‌شود و پس از گذر ۱۲ کیلومتر تا جاده ساحلی بابلسر ادامه دارد. این راه مطمئن ترین راه برای مسافران است.

• از دیگر راه‌ها می‌توان به جادهٔ زرگرشهرِ بابل (سپاه دانش) اشاره کرد که به مرز میان بابلسر و فریدونکنار می‌رسد. این جاده از زرگرشهرِ بابل شروع می‌شود. این مسیر حدود ۲۰ کیلومتر طول دارد. این راه در محدوده شهرستان بابل، دارای ۴ خط (۲ خط رفت و ۲ خط برگشت) و بدون تفکیک است. در خارج از محدوده بابل عرض جاده، ۲ خطه (۱ خط رفت و ۱ خط برگشت) می‌شود و تا جاده ساحلی دریا مازندران ادامه می‌یابد.

• راه دیگر جادهٔ بابل به بهنمیر است. این مسیر از شمال شرقی شهر شروع می‌شود و پس از گذر ۱۵ کیلومتر به شهر ساحلی بهنمیر ادامه می‌یابد. این راه یک جادهٔ ۲ خطه (۱ خط رفت و ۱ خط برگشت) و بدون تفکیک است که عرض آن ۷ متر است.

تقسیمات کشوری

جدا شدن بابلسر و فریدونکنار از بابل

تا سال ۱۳۶۸ بابلسر و فریدونکنار، به عنوان یکی از بخش‌های ساحلیِ (به نام: بابلسر) شهرستان بابل بودند که از بابل جدا شدند و با هم به شهرستان بابلسر ارتقا یافتند. در سال ۱۳۸۶ بود که فریدونکنار از بابلسر جدا شد و به شهرستان فریدونکنار ارتقا یافت. در حال حاضر این دو شهرستان در مجموع باجمعیتی بالغ بر ۱۸۳ هزار نفرند و دارای ۶ شهر نیز می‌باشند.

بخش‌ها

شهرستان بابل متشکل از هفت بخش به نام‌های: بخش امیرکلا، بخش بابل‌کنار، بخش بندپی شرقی، بخش بندپی غربی، بخش گتاب، بخش لاله آباد و بخش مرکزی شهرستان بابل است.

شهرها

بدلیل حاصلخیزی بالای خاک، تراکم جمعیتی این منطقه بالاست از این رو این شهرستان دارای یازده شهر به نام‌های: احمدشهر، امیرشهر، آهنگرکلا، بابل، خوش‌رود، زرگرشهر، شهیدآباد، گتاب، گلوگاه، گنج‌افروز و مرزی‌کلا می‌باشد.

نگاه اجمالی به تقسیمات بابل

نقشه بخش های شهرستان بابل بابل بخش مرکزی لاله‌آباد گتاب بابلکنار بندپی غربی بنـدپـی شـرقـی آمل فریدونکنار بابلسر سیمرغ قائم شهر سوادکوه شمالی سوادکوه فیروزکوه

• بخش امیرکلا

  • شهرها: امیرشهر

• بخش بابل‌کنار^[۱۱]

  • شهرها: مرزی‌کلا

    • دهستان بابل‌کنار

    • دهستان درازکلا

• بخش بندپی شرقی

  • شهرها: گلوگاه

    • دهستان سجادرود

    • دهستان فیروزجاه

• بخش بندپی غربی

  • شهرها: خوش‌رود و شهیدآباد

    • دهستان خوش‌رود

    • دهستان شهیدآباد

• بخش گتاب^[۱۲]

  • شهرها: گتاب و آهنگرکلا

    • دهستان گتاب جنوبی

    • دهستان گتاب شمالی

• بخش لاله‌آباد

  • شهرها: زرگرشهر و احمدشهر

    • دهستان کاری‌پی

    • دهستان لاله آباد

• بخش مرکزی

  • شهرها: بابل و گنج‌افروز

    • دهستان فیضیه

    • دهستان اسبوکلا

    • دهستان گنج افروز

آب و هوا

از خصوصیات جالب شهرستان بابل این است که به دلیل دارا بودن منطق جلگه‌ای، کوهپایه‌ای و کوهستانی دارای دو نوع آب و هوا متفاوت است. بخش‌های لاله آباد، مرکزی و امیر کلا بدلیل هموار و پست بودن سطح زمین از آب هوای معتدل خزری بهره می‌برند. بخشهای گتاب، بابلکنار، بندپی شرقی و بندپی غربی به واسطه داشتن نا همواری در ارتفاعات خود از آب و هوای ملایم کوهستانی بهره می‌برند. از خصوصیات بارز آب و هوای جلگه‌ای می‌توان به آن اشاره کرد این است که:

• بارش‌های جوی که خصوصا در فصل‌های خنک شدت می‌یابند.

• درجه حرارت نسبتا ملایمی در فصل زمستان و گرم درفصل تابستان دارد

• حرارت سالانه، اختلاف دمای کمی دارد

از بادهای مهم و فصلی این منطقه می‌توان به مواردی اشاره کرد: سورتوک، ازسیبری درزمستان، بادخوش اباد، دره نور، اوزروا، گیل وا، بادسام^[۱۳]

رودخانه‌ها

بابلرود: این رود از رودهای پر آب استان، در شهرستان بابل است که از کوههای سواد کوه سرچشمه می‌گیرد و شاخه مهم آن سجادرود است. این رود ۷۸ کیلومتر طول دارد که پس از گذر از غرب شهرستان بابل و آبیاری شالیزای‌های بابل، در بابلسر به دریای خزر (مازندران) می‌ریزد. مصب این رود محل خوبی برای تفریحات آبی است. عمق این رود در قسمت‌های مرکزی بسیار کم و در هنگام ریختن به دریا بسیار زیاد است.

بدلیل بده (دبی) بالای این رود، بر روی این رود و شاخه‌هایش سدهای متعددی قرار دارد که عبارتند از:

• سد خاکی البرز (سد آیت الله صالحی): بزرگ ترین سد خاکی کشور

• سد خاکی شیاده

• سد خاکی سنبل رود

• سد لاستیکی تنظیمی میاندشت

سجادرود (سَجِرو): منشأ اصلی این رود کوه‌های بلند بخش بندپی شرقی شهرستان بابل هستند که پس از گذشتن از ییلاق‌ها و روستاهای بخش بندپی شرقی و شرق شهر گلوگاه به بابلرود می‌ریزد. این رود یکی از شاخه‌های مهم بابلرود است.

کلا رود: این رود از کوه‌های بخش بندپی غربی واقع در ارتفاع ۲۲۰۰ روستای فیلبند شهرستان بابل سرچشمه می‌گیرد. این رود حدود ۶۰ کیلومتر طول دارد و عرض آن از ۳ متر تا۳۰ متر متفاوت است. کلا رود پس از گذر از مناطق ییلاقی و جنگلی بخش بندپی غربی و روستاهای بخش مرکزی شهرستان بابل در نزدیکی پل محمدحسن خان به بابلرود می‌ریزد.

آقارود: این رود کوچک که در روستای سیاه کلا محله شرقی قرار دارد پس از پیوستن به رود بابلرود به دریا می‌ریزد.^[۱۴]

ناهمواریها

شهرستان بابل از دوبخش جلگه‌ای و کوهستانی تشکیل شده‌است:
بخش جلگه‌ای : شامل نواحی مرکزی وشمالی شهرستان بابل است. که از عقب نشینی دریا وتراکم رسوبات رودخانه‌های دامنه شمالی البرز به وجود آمده‌است.

بخش کوهستانی : بابل دارای جنگل‌های انبوه پهن برگ است که درختان آن بیشتر از نوع درختان ممرز وانجیلی است. مراتع این شهرستان درارتفاعات بلند ومناطق جنگلی گسترش دارند.^[۱۵]

فرهنگ و هنر

مطبوعات

بابل از گذشته مهمترین شهر مازندران در عرصه فرهنگی بود، در ذیل صورت جراید و مجلات و سالنامه‌هایی که در شهرستان بابل منتشر شده‌اند به ترتیب حروف الفبا ذکر می‌نماییم.^{[۱۶][۱۷][۱۸]}

آوای مازندران، ارمغان سالکی، اعتراف، انتقاد روز، بابل، بابلشهر، پیام طبرستان، پیک بابل، پیک شمال، جریده رسمی ثبت مازندران، جنگ مازندران، چنگال، روح الامین، زبان ملت، سالنامه ادبی پروانه، سالنامه میهن، شهروند مازندرانی، صدای مازندران، طبرستان، کیوان، گنج امروز، مازیار، هفته نامه طبری، ندای بابل. در بابل با این سابقهٔ درخشان در حوزه مطبوعات، اکنون تنها نشریه‌های بابل نامه‘^[۱۹] (هفته نامه خبری)، آوای مازندران (هفته نامه خبری)، دریاسر (هفته نامه خبری) و چشمه توسعه^[۲۰] (ماهنامه فرهنگی اقتصادی) بر جای مانده است. همچنین بابلی‌های مقیم تهران نیز خبرنامه‌ای فرهنگی و هنری به اسم بارفروش را منتشر می‌کنند که البته مطالبش منحصر به بابل نیست و با هنرمندان و ادیبان استان مازندران مصاحبه می‌کند.

سینماها و سالن‌های نمایش

سینما را در مازندران با بابل می‌شناسند چرا که اولین سینمای شمال کشور در سال ۱۳۰۷ در بابل ساخته شد^[۲۱] و پس از آن نیز سینماهای دیگری در بابل ساخته شد و تا مدت‌ها، هیچ شهری در مازندران سینما نداشت. از کل سینماهایی که در بابل تاسیس شد در حال حاضر ۴ سالن وجود دارد که ۲ سالن سینمای استقلال (داریوش) و ارشاد (پاسارگاد) به ترتیب در سال‌های ۷۹ و ۸۱ تعطیل شدند و سالن سینما انقلاب (مهر) نیز با انجام بازسازی پس از تعطیلی چند ساله، به عنوان یکی از سینماهای ممتاز کشور کار خود را در کنار سینما آزادی (شهر فرنگ) بازساری شده ادامه می‌دهد. در زیر تاریخچه سینماهای بابل ذکر شده است:^[۲۲]

نام سینما	سال تاسیس	وضعیت	درجه ارزشیابی	گنجایش	تلفن	آدرس
شاپور	۱۳۰۷	تعطیل	–	–	–	–
حکیمی	۱۳۱۵	تعطیل	–	–	–	–
زیبا	۳۱۷	تعطیل	–	–	–	–
استقلال (داریوش)	۱۳۳۲	تعطیل	مطلوب	۴۰۰	–	خیابان مدرس
ارشاد (پاسارگاد)	۱۳۴۰	تعطیل	مطلوب	۴۰۰	–	میدان ۱۷ شهریور
انقلاب (مهر)	۱۳۴۲	تعطیل	ممتاز	۴۰۰	۲۲۰۷۷۷۳-۰۱۱۱	خیابان یوسف پوری[۲۳]
آزادی (شهر فرنگ)	۱۳۵۲	فعال	ممتاز	۴۰۰	۳۲۳۴۸۲۲-۰۱۱۱	خیابان مدرس[۲۴]
مجتمع فرهنگی سینمایی (سالن سینما)	۱۳۸۱	فعال	ممتاز	۳۵۰	۲۱۹۷۷۱۶-۰۱۱۱	بلوار نوشیروانی
مجتمع فرهنگی سینمایی (سالن تئاتر)	۱۳۸۱	فعال	ممتاز	۲۵۰	۲۱۹۷۷۱۶-۰۱۱۱	بلوار نوشیروانی

مجتمع فرهنگی سینمایی، مجهزترین و کاملترین مجتمع فرهنگی سینمایی در شمال کشور می‌باشد. این مجتمع در فضایی بالغ بر ۶۵۰۰ متر مربع زیر بنا، در سه طبقه ساخته شده‌است. این ساختمان دارای یک سالن اختصاصی تئاتر است یکی از پیشرفته ترین سالن‌های تئاتر در ایران محسوب می‌شود. در این مجتمع پیشرفته ترین سیستم صوتی و نمایش کشور و بهترین پرده اکران و پرده نمایش وجود دارد. همچنین این مجتمع دارای سالن‌های نمایشگاهی و گالری‌ها، کارگاه عکس و فیلم و… نیز می‌باشد.

جشنواره‌ها

هر ساله جشنواره‌های متعددی در بابل برگزار می‌شود که از مهم ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

چهارمین جشنوراه بین‌المللی فیلم کوتاه وارش

جشنواره فیلم کوتاه وارِش

جشنواره فیلم کوتاه وارِش یکی از قدیمی ترین جشنوارهٔ استان مازندران است که توسط مهدی قربان پور مستندساز مازندرانی در سال ۱۳۷۸ در شهرستان بابل پایه‌گذاری شد. این جشنواره در مجتمع فرهنگی هنری ارشاد بابل هر دو سال برگزار می‌گردد.
جشنواره فیلم کوتاه وارش («وارِش» در زبان محلی مازندرانی به معنی «باران» می‌باشد) مهمترین جشنواره استان مازندران به شمار می‌رود. این جشنواره در اولین دوره در سطح استانی، دومین دوره در سطح منطقه‌ای (با حضور مازندران، خراسان، گیلان، سمنان، گلستان)، سومین دوره در سطح ملی، و چهارمین دوره در سطح بین‌المللی (با حضور روسیه، آذربایجان، ارمنستان، ترکمنستان، تاجیکستان، قزاقزستان، گرجستان و …) و … برگزار شد.^[۲۵]

جشنواره ملی بهار نارنج

جشنواره ملی بهار نارنج، از جمله آیین سنتی مازندرانی هاست که همه ساله این جشنواره در شهرستان بابل برگزار می‌گردد. کلید این جشنواره برای اولین بار، در شهرستان بابل، در دهه ۷۰ زده شد.^[۲۶] این آیین در شورای عالی ثبت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور، با عنوان «جشنواره ملی بهار نارنج مازندران»، به ثبت ملی رسیده^[۲۷] و دبیر خانه دائمی این جشنواره در این شهر دایر شده است.^[۲۸] هر ساله چند صد مقاله به این جشنواره فرستاده می‌شود و مورد بررسی قرار می‌گیرد.^[۲۹]

این جشنواره ملی در اردیبهشت ماه هر سال، با شکوه خاصی، در بوستان نوشیروانی بابل، برگزار می‌شود. هدف این جشنواره، احیای این آیین سنتی، صنعتی کردن این آیین و ایجاد فضایی بانشاط و مبتنی بر صمیمیت و تقویت فرهنگ مهروزی با طبیعت است.^[۳۰]

با توجه به مستندات تاریخی و با عنایت به شواهد موجود، شهرستان بابل در فرهنگ عمومی کشور و مازندران، به عنوان «شهر بهار نارنج» شناخته می‌شود.^[۳۱] تراکم و تعداد زیاد درخت‌های نارنج (وجود بیش از ۵۰۰ هزار اصله درخت نارنج) در محدوده این شهر دلیل مبرهنی بر این باور تاریخی است.^[۳۲]

بابل در اشعار پارسی

مهدی اخوان ثالث

ناز پرستو: ^[۳۳]

خیز و بیا، ناز پرستو بیا		ناز پرستوی سخن‌گو بیا
خیز و بیا توری‌ام و توری‌ام		باغ بهشتم، پریم، حوری‌ام
خیز و بیا قمری باغم بیا		خیز و بیا چشم و چراغم بیا
ما همه شمع و همه پروانه‌ایم		یکه‌رو و تک‌چر و تنها نه‌ایم
هست در این قافله پرشکوه		از همه رنگ و همه دین و گروه
هست در این نادر باغ بهشت		از گل نادر زپی باغ و کشت
کارگر بیشه مازندران		پیشه‌ور با هنر اصفهان
دختر شیراز پر از شعر و قال		آینه روی کمال و جمال
وان پسر بابلی شرم‌رو		چون همه بابلیان گرم‌خو
آنکه بود اهل خراسان زمین		روشنی دیده ایران زمین

ملک الشعرای بهار

تجدید مطلع (در توصیف مازندران):^[۳۴]

خوشست اکنون اگر جویی به آبسکون گذار اندر		سوی مازندران تی و برگیری قرار اندر
گهی بر ساحل دریا بخوید و مرغزار اندر		گهی بر طرف بابل رود با بوس و کنار اندر
گهی غلطیده درگردونه‌های برق‌سار اندر		گهی بنشسته بر تازی کمیت راهوار اندر
خوشا مازندران ویژه پاییز و بهار اندر		به خاصه طرف آبسکون بدان دریاکنار اندر

تاریخ بنای دبیرستان پهلوی بابل:^[۳۵]

دیگران‌ در جهل کوشیدند و شه کوشد به‌ علم		زان که داند که‌ ارتقای کشور از استاد شد
نی به بابل بلکه در هر نقطهٔ کشور ز علم		ریخته بنیادها زین شهریار راد شد
بر مراد شاه‌، فارغ چون که دستور علوم		زبن دبیرستان‌.خوش‌بنیاد محکم لاد شد
کلک مشکین بهار از بهر تاریخش نوشت		این دبیرستان به یمن پهلوی بنیاد شد

غایله گیلان: ^[۳۶]

این وزیران معظم وین گرامی خواجگان		عاقلند اما تو ای دستور اعظم اعقلی
کید بدخواهان نگیرد در تو آری چون کند		با فر سیروس کید جادوان بابلی

نگارخانه‌ها

نگارخانه‌های بابل شامل: نگارخانه آبی، نگارخانه مولائیان، نگارخانه آفتاب، نگارخانه هنر پویا، نگارخانه هنر و نگارخانه روحاً می‌باشد.

کتاب‌خانه‌ها

در حال حاضر ۸ کتابخانه در بابل مشغول فعالیت هستند و ۳ کتابخانه در حال ساخت می‌باشد. کتابخانه‌های بابل عبارتند از:^[۳۷]

• کتابخانه عمومی شماره ۱

• کتابخانه شهیدان نجاریان^[۳۸]

• کتابخانه آیت اله روحانی

• کتابخانه امامزاده یحیی

• کتابخانه حجر بن عدی گتاب

• کتابخانه عمومی امیرکلا

• کتابخانه عمومی بندپی شرقی

• کتابخانه عمومی بندپی غربی

مراکز آموزش عالی

ردیف	نام مرکز	عنوان	نوع	وبگاه
۱	دانشگاه علوم پزشکی بابل	دانشگاه	دولتی	http://www.mubabol.ac.ir
۲	دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل	دانشگاه	دولتی	http://www.nit.ac.ir
۳	دانشگاه فرهنگیان- مرکز آموزش عالی شهید رجایی بابل	دانشگاه	دولتی	http://www.rajaee-ttc.ir
۴	دانشکده فنی و حرفه‌ای الزهرا بابل	دانشکده	دولتی	http://alzahrababol.edu.tvu.ac.ir
۵	دانشکده فنی و حرفه‌ای امام صادق بابل	دانشکده	دولتی	http://baboltc.edu.tvu.ac.ir/
۶	دانشگاه علوم و فنون مازندران	دانشگاه	غیرانتفاعی	http://www.ustmb.ac.ir
۷	دانشگاه پیام نور- مرکز بابل	دانشگاه	پیام نور	http://www.babol.mpnu.ac.ir
۸	دانشگاه پیام نور- واحد بندپی	دانشگاه	پیام نور	http://www.bandpey.mpnu.ac.ir
۹	دانشگاه آزاد اسلامی- واحد بابل	دانشگاه	آزاد	http://www.baboliau.ac.ir
۱۰	دانشگاه علمی و کاربردی- واحد بابل	دانشگاه	علمی کاربردی	http://www.unbabol.com
۱۱	مرکز آموزش علمی و کاربردی فرهنگ و هنر- واحد ۴ بابل	موسسه	علمی کاربردی	https://babolfh4.pafcoerp.com
۱۲	مرکز آموزش علمی و کاربردی جهاد دانشگاهی- واحد بابل	موسسه	علمی کاربردی	http://www.babol.iastjd.ac.ir
۱۳	مؤسسه آموزش عالی صنعتی مازندران	موسسه	غیرانتفاعی	http://www.mit.ac.ir
۱۴	موسسه آموزش عالی علوم و فناوری آریان	موسسه	غیرانتفاعی	http://www.aryan.ac.ir
۱۵	موسسه آموزش عالی طبری	موسسه	غیرانتفاعی	http://www.tabari.ac.ir
۱۶	موسسه آموزش عالی راه دانش بابل	موسسه	غیرانتفاعی	http://www.rahedanesh.ac.ir
۱۷	آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما- واحد بابل	آموزشکده	آزاد	http://www.babol-samacollege.ir

نامداران

• نیکوکاران: سید حسین فلاح نوشیروانی، محمد صادق شفیع‌زاده، دکتر سید علی طبری پور

• دانشمندان: شاهرخ مسکوب، منوچهر فرهنگ، احمد قهرمان، محسن ثلاثی، سید محمدباقر حجتی، ابوالقاسم اسماعیل‌پور، محمد اردشیر، حسن انوشه، احمد عبداله‌زاده بارفروش

• علما: سعید العلماء، علی اصغر مازندرانی، میرزا شفیع مازندرانی، شیخ کبیر، زین العابدین حائری مازندرانی، فانی، آیت الله هادی روحانی

• هنرمندان: داود رشیدی، سعید امیرسلیمانی، پرویز بهرام، مائده طهماسبی، اردلان شجاع‌کاوه، اسرافیل شیرچی، مکرمه قنبری، پریناز ایزدیار، مریم کاویانی، منوچهر طبری، مهدی فلاح

• شاعران: امیر پازواری، محمد عاصمی

• خوانندگان: دلکش، مازیار، بیژن مرتضوی، افشین (خواننده)، آریا آرام نژاد، ماهان بهرام خان، بیژن بیژنی

• شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی: مسیح (معصومه) علی‌نژاد، قاسم معتمدی، کریم معتمدی، حسن قشقاوی، محمود نبویان، محمد مجدآرا، سعید قاسمی‌نژاد

• ورزشکاران: نوشاد عالمیان، سوسن حاجی پور، مرتضی پورعلی گنجی ، بشیر باباجانزاده، مجتبی میرزاجانپور، حامد طالبی زرین کمر، مهران رضازاده، جلال زمان، سهراب انتظاری، هادی نوروزی، نیما عالمیان، پوریا عمرانی، محجوبه عمرانی و…

اماکن گردشگری طبیعی

دریاچه سد شیاده: این سد در جنوب غربی بابل و در بخش بندپی غربی و روستای شیاده واقع است.

دریاچه کامی کلا: این دریاچه در بخش بندپی شرقی شهرستان بابل و در اطراف کوه‌های البرز قرار دارد. دریاچهٔ کامیکلا دارای چشم انداز کوه و جنگل می‌باشد.

دریاچه آب بندان رمنت: این آب بندان در روستای رمنت از توابع بخش مرکزی شهرستان بابل قرار دارد.

جنگل‌ها

جنگل نارنجلو: این جنگل که حفاظت شده‌است در بخش بندپی غربی قرار دارد.

جنگل شیاده: این جنگل زیبا در بخش بندپی شرقی شهرستان بابل قرار دارد که به دلیل مرتفع بودن سد شیاده را می‌توان از بالای آن مشاهده کرد.

جنگل بزچفت: این پارک جنگلی حفاظت شده در بخش بابل کنار شهرستان بابل و در روستای درونکلا شرقی و بزچفت قرار دارد.

جنگل ویوج: این جنگل در جادهٔ شیاده واقع در بخش بندپی شهرستان بابل قرار دارد. این جنگل حدود بیست هکتار می‌باشد.

آبشارها

آبشار حاجی شیخ موسی: این آبشار در روستای شیخ موسی و بخش بندپی شرقی شهرستان بابل قرار دارد.

آبشار تیرکن: این آبشار در روستای تیرکن و بخش بابلکنار شهرستان بابل قرار دارد.

هفت آبشار: این آبشار که دارای هفت آبشار کوچک متوالی می‌باشد در روستای درازکلا٬بخش بابل کنار شهرستان بابل قرار دارد. برای رسیدن به آبشار هفتم باید مسافت بسیار زیادی را طی کرد.

آبشار کیمون: این آبشار در بخش بندپی شرقی شهرستان بابل قرار دارد.

آبشار گزو: این آبشار در بخش بابلکنار شهرستان بابل قرار دارد.

چشمه‌ها

چشمه آب گرم اَزرو: این چشمهٔ آب گرم در روستای آری از توابع بندپی شرقی شهرستان بابل قرار دارد. که دارای جاذبه‌های توریستی فراوانی می‌باشد.

ییلاق‌ها

شهرستان بابل دارای ییلاقات بسیار زیادی است از جمله شیج موسی، لهه، شاه لینگ چال، نیراسم و همچنین سلبن، انیژدون، تته، گلیران، کلاپی، دمیلرز، اتاقسی، دوزاقبن و …

فیلبند: این ییلاق مرتفع ترین ییلاق استان مازندران است که در بخش بندپی غربی شهرستان بابل قرار دارد. در این ییلاق یک تپهٔ بلند قرار دارد که از بالای آن می‌توان شهرهای بابل، آمل، قائمشهر، ساری و شهرهای اطراف به همراه دریای مازندران را دید.

شیخ موسی: این ییلاق در بخش بندپی شرقی شهرستان بابل قرار دارد و دارای دو زیارتگاه به نام‌های حاج شیخ موسی و امامزاده عبداله می‌باشد.

ورزنه: این ییلاق در منتهی‌الیه مرز جغرافیایی بابل واقع شده که برای رسیدن به این روستای کوهستانی زیبا و بکر باید از مسیر سخت و دشوار با پیچ‌های خطرناک عبور کرد. این روستا توسط کوههای اطراف آن احاطه شده و دارای آب بسیار گوارا و سرد می‌باشد که مورد توجه بسیار بازدید کنندگان قرار گرفته‌است. اگرچه این روستا نیز مانند بسیاری از روستاهای کوهستانی مازندران در اثر زلزله سال ۱۳۱۸ بکلی تخریب شد ولی دوباره آباد گردید. ورزنه در سال ۱۳۷۹ به کارفرمایی شرکت مخابرات استان مازندران (مدیرعامل خسروی) واجرای سیدحسن حسینی اصل، دارای یک مرکز مخابراتی رادیویی گردید. ساخت این مرکز مخابراتی در حالی انجام گردید که این روستا از یک مسیر امن برخوردار نبود. روستای ورزنه از سمت غرب به روستاهای اندوار و نشل آمل، از سمت جنوب بعد از طی مسافت بسیار دشوار به شیخ موسی می‌رسد.

لهه: دور نمای بسیار زیبائی داشته و به ییلاق شیخ موسی مشرف می‌باشد.

انیژدون: دارای میوه‌های درختی خیلی کوچک و خوشمزه‌ای است و همچنین پر از گل و سبزه

شالدرکا (طایفه طالش):این ییلاق در بخش بندپی شرقی شهرستان بابل قرار دارد. شالدرکا ۱۰ کیلومتر با شیخ موسی فاصله دارد. واز مناطق خوش آب و هوا محسوب می‌شود و از جاذبه‌های گردشگری خوبی برخوردار است که اولین دوره بازی‌های بومی محلی یاد واره پهلوان محمد محمدزاده طالش و بردران در ۱۳۹۱ در آن برگزار گردید.

شالینگچال: این ییلاق که از سردترین ییلاق‌های مازندران است در بخش بندپی شرقی قرار دارد. بالاتر از شیخ موسی و آره قرار دارد در فصل بهار منطقه بسیار سرسبز و دارای چشم انداز زیبای می‌باشد.

اماکن مذهبی

• بقعه امامزاده قاسم

• مسجد محدثین

• بقعه امامزاده عبدالله

• بقعه سلطان محمدطاهر

• آرامگاه درویش فخرالدین

• مسجد جامع

• مقبره امامزاده علی

• آرامگاه درویش یوسف

• تکیه پیرعلم

• تکیه روستای مقریکلا

• تکیه حصیرفروشان:

• امامزاده محمد مشهد سرا

اماکن تاریخی

نوشتار اصلی: فهرست جاهای تاریخی بابل

• کاروانسراها: بابل بعنوان یک مرکز تجاری که دارای کارونسراها و دکان‌های معتبر بوده‌است، توجه ناصرالدین شاه رادر ۱۲۹۲ ه. ق هنگامی که وی در حال انجام دومین سفر خودبه مازندران بود، جلب کرده وی در سفرنامه خود نوشته‌است،، شهربارفروش از بلاد معظمه مازندران و پرجمعیت و مرکز تجارت شده‌است، وکاروانسرا دکاکین معتبره دارد، تعدادی از کاروانسراهای معروف بابل:

1. کاروانسرای امین الملک

2. کاروانسرای مفتخرالممالک (شهریارپور)

3. کاروانسرای معتمد (در چهارسوق)

4. کاروانسرای حضرت (چهارسوق)

5. کاروانسرای سه راه چال (چهارسوق)

6. کاروانسرای قیصریه (چهارسوق)

7. کاروانسرای حاج محمدحسن (در محله بازار)

8. کاروانسرای ارس (در محله بازار)

9. کاروانسرای حاجی علیرضا بلورچی (در محله بازار اول)

10. کاروانسرای لعلی (دربیسر تکیه)

11. کاروانسرای حاج علی اکبر سبزعلیان (شهدا)

12. کاروانسرای شهمیری (نزدیک مسجد جامع)

13. کاروانسرای حاج محمدعلی ایمانی (سه راه فرهنگ)

14. کاروانسرای داداشپور (سه راه فرهنگ)

15. کاروانسرای پلنگ (سبزه میدان)

16. کاروانسرای ملک (تخریب)

17. کاروانسرای شاه عباس (تخریب)

18. کاروانسرای دقیق (تخریب)

19. کاروانسرای حاج کریم کریمی (تخریب)

20. کاروانسرای حاجی طالبیان (تخریب)

21. کاروانسرای آقا سید حسن مولانا (تخریب)

• کاخ شاپور

• برج دیدبانی کاخ بابل

• پل محمدحسن خان

• موزه بابل

• ساختمان شهربانی

• تپه عیسی کتی

• ساختمان پست

• مجموعه بناهای نجفی

• بازار ماهی فروش ها

• آرامگاه زین العابدین

• بنای طاهر مطهر

• آرامگاه درویش علم بازی

• تپه بنگرکلا

• تپه قلعه کتی احمدکلا

• تپه کوتر دین

• سردر دانشگاه علوم پزشکی

• مجموعه ابوالحسن کلا

• تپه کپور چال

• مقبره حاج شیخ موسی

• تپه پایین دین کتی رمنت

• حمام قدیم میرزا یوسف

• کهنه حمام روستای پایین کروکلا

• آرامگاه سید کبیر

• سقاخانه شیاده

• آرامگاه ملا محمد شهرآشوب

• تکیه کبریا کلا

• حمام نمودار کلا

• امامزاده هفت تن

• تپه دینه سر پایین رمنت

• گنبد سرست

• قلعه کتی ابوالحسن کلا

• مسجد چهار سوق

• حمام پیجاکلا

• تپه چمازکتی

• آرامگاه درویش فخرالدین.jpg

آرامگاه درویش فخرالدین

آرامگاه ملا محمد شهرآشوب

برج دیده بانی کاخ بابل