به گزارش بابل نوین، انقلاب اسلامی ایران از آغازین روزهای پیروزی خود و تشکیل نظام اسلامی، با اتخاذ برنامه های متناسب با ظرفیت های کشور، به دنبال شکوفایی استعدادهای درونی، استقلال، خودکفایی، تکیه بر ظرفیت های بومی و به تبع آن بهره گیری از این ظرفیت ها در جهت پیشرفت کشور بوده است.

دستاوردهای چهل ساله نظام اسلامی در حوزه های گوناگون به خوبی نمایانگر تلاش جدی و همه جانبه کارگزاران نظام برای بهره گیری از ظرفیت های بالقوه کشور و تحقق عدالت و پیشرفت و مقابله با محرومیت ها در زمینه های گوناگون بوده است.

یکی از حوزه هایی که در چهاردهه عمر انقلاب مورد توجه ویژه قرار گرفته است حوزه بهداشت و درمان و سلامت است که دستاوردهای بی بدیلی نیز در این مدت حاصل شده است.

خبرگزاری رسا در ادامه سلسله مطالب خود پیرامون دستاوردهای انقلاب اسلامی، به تبیین پیشرفت های حوزه بهداشت و درمان و سلامت در چهاردهه عمر انقلاب و مقایسه آن با دوران پیش از پیروی انقلاب پرداخته است که حاصل آن تقدیم مخاطبان می شود.

استقلال و خودکفایی زمینه ساز انقلاب در حوزه سلامت

حوزه سلامت و مباحث مرتبط با آن، به عنوان یکی از مهم‌ترین حوزه هایی که به صورت مستقیم با زندگی انسان ها سر و کار دارد، شاخص تأثیرگذاری در ایجاد بستر و زمینه های سلامت و پیشرفت کشورها محسوب می شود و از این رو نیز توجه به این حوزه مهم از ابتدای انقلاب در رأس برنامه های مسؤولان قرار گرفت.

به همین سبب نیز پیشرفت های بسیار خوبی با فعال کردن توان و ظرفیت علمی و دانشی نیروهای متخصص داخلی به دست آمد و خدمات در حوزه بهداشت و درمان و سلامت در اقصی نقاط کشور و به ویژه مناطق محروم گسترش یافت.

عدم توجه به حوزه سلامت و بهداشت و درمان در پیش از انقلاب در حدی بود که تربیت پزشکان عمومی و متخصص در کشور هیچ جایگاهی نداشت و اغلب افراد برای تحصیل به خارج از کشور سفر کنند و همین موضوع نیز سبب شده بود تا کشور با کمبود شدید پزشک مواجه شود و این در حالی بود که از ۱۳ هزار پزشکی که در کشور طبابت می کردند ۶ هزار نفر آنها پزشکان خارج بودند که حتی با زبان فارسی آشنایی نداشتند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، برنامه ریزی در حوزه بهداشت و درمان و سلامت بگونه ای انجام شد که با گسترش دانشگاه های علوم پزشکی در اقصی نقاط کشور، فرآیند تربیت پزشکان عمومی و متخصص با تکیه بر ظرفیت و توان داخل کشور آغاز شد و امروزه بیش از ۴۵ هزار پزشک متخصص مشغول ارائه خدمت به مردم هستند که همه آنها از فرزندان این مرز و بوم اند.

حسینعلی شهریاری نماینده مردم زاهدان در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در این باره می گوید: « در نظام اسلامی فعالیت های بسیار خوبی در حوزه بهداشت و درمان انجام شده و با راه اندازی دانشگاه های علوم پزشکی در اقصی نقاط کشور، نیازهای استان ها در زمینه تربیت پزشکان عمومی و متخصص برطرف شد و این در حالی است که پیش از انقلاب در خیلی از استان های کشور پزشکان بنگلادشی، پاکستانی یا هندی بودند حضور داشتند»

وی می افزاید: «با برنامه ریزی های خوبی که به برکت انقلاب انجام شد، ظرفیت های علمی کشور شکوفا شد و هم اکنون تعداد زیادی از پزشکان برای ارائه خدمات پزشکی به خارج از کشور می روند و مورد پذیرش قرار می گیرند و سطح علمی پزشکان ما در حد بالایی است و در سمینارهای علمی و مهم جهان، از پزشکان و متخصصان ایرانی استفاده می شود و اگر تا قبل از انقلاب برای درمان بسیاری از بیماری ها، بیماران باید به کشورهای خارجی سفر می کردند اما امروز هیچ بیماری برای درمان احتیاج و نیازی به خارج ندارد»

سید مرتضی خاتمی نماینده مردم ماه نشان در مجلس شورای اسلامی و دیگر عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز در این باره اینگونه اظهار می کند: «پیش از انقلاب ما در شرایط ابتدایی در بحث بهداشت ودرمان بودیم و از نظر نیروی انسانی ماهر و متخصص کمبود جدی داشتیم و از پزشکان دست چندم کشوهای آسیایی که کارایی چندانی نداشتند استفاده می کردیم.»

وی می افزاید: «الآن از نظر تأمین نیروی متخصص بگونه ای هستیم که متخصصان بسیار زیادی در تمام زمینه های تخصصی و فوق تخصص تربیت شده اند و در این موضوع خودکفا هستیم و همچنین در مجامع بین المللی پزشکی حرف های زیادی برای گفتن داریم و از نظر مراکز درمانی نیز پیشرفت های زیادی داشته ایم و در دور افتاده ترین شهرها هم مراکز تخصصی شبانه روزی داریم که این دستاوردها در سایه استقلال پزشکی کشور و تکیه بر ظرفیت های درونی به دست آمده است.»

زیر ساخت های بهداشتی پس از انقلاب

موضوع زیر ساخت های بهداشتی از مسائل مهمی است که در رشد میزان خدمات بهداشتی و درمانی بسیار تأثیرگذار بوده و سبب بهبود وضعیت سلامت جامعه می شود.

عدم وجود سیستم آب و فاضلاب در بسیاری از نقاط کشور یکی از بزرگترین معضلات بهداشتی دوران حاکمیت رژیم پهلوی بوده است که همین موضوع نیز سبب شیوع بیماری های مختلف بهداشتی شده و سلامت جامعه را با خطر جدی مواجه کرده است.

در زمان سقوط رژیم شاهنشاهی در سال ۱۳۵۷ تنها ۵/۱ میلیون نفر (۴%) از جمعیت ایران، تحت پوشش آب و فاضلاب که رابطه زیادی با سلامتی و بهداشت جامعه دارد، قرار داشتند؛ روستاهای ایران به طور مطلق از هیچ سیاستی در رابطه با آب و فاضلاب پیروی نمی‌کردند و از این جهت مستقیما در مقابل خطر ابتلا به انواع بیماری‌ها قرار داشتند اما در جمهوری اسلامی این وضعیت تغییر کرده است و هم اکنون حدود ۲۳ میلیون نفر (۴۰%) از جمعیت تحت پوشش سیستم آب و فاضلاب قرار دارند و ۵/۴ میلیون فقره انشعاب واگذار شده است.

تعداد مشترکان آب شهری – آب سالم و بهداشتی- در سال ۱۳۵۷، ۷/۲ میلیون رشته بوده که هم اکنون به ۵/۱۲ میلیون رشته افزایش یافته است؛ تعداد شهرهای تحت پوشش آب شهری از ۴۵ شهر به ۱۱۱۳ شهر در حال حاضر افزایش یافته است؛ آبرسانی به روستاها از ۱۲۰۰۰ روستا در سال ۱۳۵۷ به ۳۳۲۹۷ روستا در سال ۱۳۹۱ رسیده است.

باید گفت که در طول حاکمیت رژیم پهلوی یکی از معضلات مناطق روستایی در کشورمان، عدم دسترسی به آب سالم و بهداشتی بود؛ بر اساس آمارهای مرکز آمار ایران، در سال ۱۳۵۵، از حدود ۹/۲ میلیون واحد مسکونی روستایی، در حدود ۳/۲ میلیون یا به عبارتی ۷۹% از جمعیت روستایی فاقد تأسیسات لوله کشی لازم بوده‌اند.

به عبارت دقیق تر در آمارهای سرشماری سال ۱۳۵۵، از ۲٫۹۲۷٫۹۵۲ مسکن روستایی، ۲٫۲۹۷٫۴۳۰ واحد مسکونی فاقد لوله کشی آب بوده‌اند و از کل واحدهای مسکونی روستایی ۵۳۴٫۷۹۴ واحد (۱۸%) از طریق مخزن عمومی، ۷۴۵٫۴۷۷ واحد (۲۶%) از طریق چاه، ۸۳۰٫۹۳۴ واحد (۲۸%) از طریق قنات، ۳۵۲٫۰۵۲ واحد (۱۲%)از طریق رودخانه، ۸۳۰٫۹۳۴ واحد (۲۸%) از طریق چشمه و ۲۶٫۲۴۵ واحد (۰۰۹/۰ %) از سایر منابع آب تأمین می‌شد.

این وضعیت در دوران پس از انقلاب به صورت بسیار زیادی تغییر کرده است و اکنون ایران بالاترین درصد دستیابی به آب آشامیدنی سالم را در خاورمیانه دارد؛ تخمین زده شده‌است که ۹۲ درصد از جمعیت به آب آشامیدنی سالم دسترسی دارند (نزدیک به ۱۰۰ درصد در مناطق شهری و ۸۰ درصد در مناطق روستایی)

تصفیه خانه آب شهری نیز از جمله اقلامی است که مقایسه عملکرد آن در نظام جمهوری اسلامی و نظام شاهنشاهی میزان اهتمام این دو نظام را به بهبود رفاه عمومی جامعه نشان می‌دهد؛ رژیم شاه تا سال ۱۳۵۷ فقط ۲۷ واحد تصفیه خانه آب شهری در سطح کشور تأسیس کرد، در حالی که در جمهوری اسلامی تعداد تصفیه خانه‌های آب شهری هم اکنون به ۱۲۴ واحد رسیده است.

طول شبکه جمع آوری فاضلاب در سال ۱۳۵۷ فقط ۲۸۰۰ کیلومتر بود که این میزان در جمهوری اسلامی هم اکنون ۴۸۹۴۱ کیلومتر رسیده است؛ یعنی جمهوری اسلامی ایران ظرف سه دهه بیش از ۱۷ برابر تمام دوران رژیم پهلوی اقدام به تأسیس شبکه جمع آوری فاضلاب کرد.

همچنین زیر ساخت های لازم برای استقرار نیروها از جمله بهورز، کاردان، بهیار، پرستار، کارشناس و پزشک، جهت ارائه خدمت در مناطق مختلف ایجاد شده و این نیروها در اقصی نقاط کشور مستقر و مشغول خدمت رسانی می باشند.

خاتمی نماینده عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس پیرامون زیر ساخت های بهداشتی در دوران پس از انقلاب می گوید: « اغلب زیرساخت های اولیه بهداشتی در کشور بعد از انقلاب صورت گرفته است و ما در بحث بهداشتی خیلی کار کرده ایم و الآن می توانیم به جرأت بگوییم که از نظر شریان پایگاه ها و خانه های بهداشت در دورترین روستاها کمبود نداریم و از نظر جمعیت تحت پوشش نیز ۱۰۰ درصد مردم  تحت پوشش مراقبت های بهداشتی اولیه قرار دارند؛ این دستاوردها بسیار بزرگ است»

وی می افزاید: «وضعیت کشور در زمینه آموزش همگانی بهداشت و همچنین در حوزه بهداشتی و درمانی به شکلی است که با خیلی از کشورهای پیشرفته دنیا قابل رقابت هستیم و این درحالی است که با توجه به آنچه که به عنوان اعتبارات بهداشت و درمان در طی سالیان بعد از انقلاب هزینه شده است، دستاوردها بسیار بیشتری نسبت به امکانات و منابع مالی ارائه شده که این نشان می دهد که به برکت انقلاب اسلامی و استقرار نظام اسلامی، خودباوری و روحیه خدمت رسانی و عشق به خدمت به مردم بگونه ای بوده که پزشکان، پرستاران و کادر مراقبت های بهداشتی و درمانی با عشق و علاقه توانسته اند شاخص ها را بیش از آنچه در دایره منابع ما می گنجد رشد دهند.»

شهریاری دیگر عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز در این باره عنوان می کند: «در دوران پیش از انقلاب مردم از نظر آب آشامیدنی سالم، واکسیناسیون، اعمال جراحی و دیگر مسائل بهداشتی و درمانی  به شدت در مضیقه بودند بطوریکه برخی افراد به علت یک گلودرد چرکین دچار مشکل می شدند و بسیاری از انسان ها به دلیل روماتیسم قلبی جان خود را از دست می دادند»

وی می افزاید: «پس از انقلاب و با تقویت روحیه خودباوری و تکیه بر توان داخلی، کارهای خوبی در حوزه بهداشت، درمان و سلامت جامعه انجام شده و شعار ما می توانیم محقق شده است و امروزه ما می توانیم تمام کارهای مربوط به مسائل بهداشتی را در کشور انجام دهیم و هیچ نیاز ضروری در حوزه بهداشت و درمان به خارج از کشور نداریم.»

فتح قله های فناوری پزشکی به برکت انقلاب اسلامی

فناوری پزشکی به عنوان زیرساختی مهم در تأمین نیازهای علمی عرصه بهداشت و درمان، پس از انقلاب اسلامی، با رشد چشمگیری مواجه شده است و هم اکنون در مسائلی مانند پزشکی هسته ای، سلول های بنیادین، تولید داروها و رادیو داروها، لقاح مصنوعی و مسائلی از این قبیل ایران اسلامی جزء محدود کشورهای پیشرفته جهان در حوزه پزشکی محسوب می شود.

تولد اولین کودک حاصل از روش میکرواینجکشن ICSI در کشور (۱۳۷۳)، تولد اولین کودک حاصل از روش تشخیص ژنتیکی قبل از لانه‌گزینی جنین (PGD) در ایران (۱۳۸۳)، استفاده از سلول‌های بنیادی برای ترمیم ضایعات قلبی ناشی از سکته برای نخستین بار در کشور (۱۳۸۳)، استفاده از سلول‌های بنیادی برای ترمیم ضایعات قرنیه چشم برای نخستین بار در کشور (۱۳۸۴)، تاسیس نخستین بانک خصوصی خون بندناف نوزادان (۱۳۸۴)، تولد نخستین حیوان شبیه‌سازی شده خاورمیانه (رویانا) (۱۳۸۵)، تولد دو گوساله و سه بزغاله شبیه‌سازی شده (۱۳۸۸)، تولید سلول‌های بنیادی پرتوان القایی انسانی (iPS) (1387)، استفاده از سلول‌ درمانی برای بهبود و درمان بیماران ویتیلیگو برای اولین بار در کشور (۱۳۸۷)، تاسیس نخستین بانک عمومی خون بند ناف (۱۳۸۷)، تولد اولین بزغاله تراریخته حاوی ژن تولیدکننده فاکتور ۹ انعقادی خون انسان (۱۳۸۸) و تولد اولین بزغاله تراریخته حاوی ژن tPA انسانی تنها بخشی از دستاوردهای این بخش در کشور در دوران پس از انقلاب محسوب می شود.

برخی آمار در زمینه پیشرفت های پزشکی کشور

در چهار دهه عمر انقلاب اسلامی ایران، جهش بسیار خوبی در زمینه بهداشت، درمان و سلامت کشور رخ داده است که در ادامه به برخی از آمارهای رسمی در این باره اشاره می کنیم.

-پیش از انقلاب پوشش واکسیناسیون در کشور ۳۰ درصد بود، اما در حال حاضر به پوشش ۱۰۰ درصدی در این حوزه دست یافته‌ایم.

– در حال حاضر ۵۷۰ بیمارستان دولتی، ۳۳۷ بیمارستان خصوصی، ۶۲۰ سازمان مردم نهاد در حوزه سلامت، حدود ۷۰۰ مرکز خیریه سلامت و ۲۷ مرکز تحقیقاتی در موضوع عوامل اجتماعی موثر بر سلامت در کشور فعال اند و به مردم خدمات ارایه می دهند.

– قبل از سال ۵۷ تنها ۱۰ دانشگاه علوم پزشکی در کشور فعالیت داشتند؛ عددی که اکنون به ۶۰ رسیده و همچنان در تربیت گروه‌های مختلف پزشکی، پیراپزشکی و گروه‌های متخصص و فوق تخصص مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کنند. تعداد ۹۳۰ بیمارستان نیز در زیر مجموعه‌ این دانشگاه‌ها در سراسر کشور، عهده‌دار ارائه خدمت به بیماران هستند.

– در سال ۵۷ تعداد پرستاران هفت هزار و ۱۰۰ نفر و نسبت پرستار به هر ۱۰ هزار نفر، ۲٫۱ بوده و اکنون حدود ۱۰۰ هزار پرستار با نسبت ۱۴٫۲ پرستار به ازای هر ۱۰ هزار نفر فعالند

– در سال ۱۳۵۴ افتتاح اورژانس پیش بیمارستانی کشور را داشتیم که متعاقب با ریختن سقف فرودگاه مهرآباد بود و در سه سال اول راه اندازی اورژانس که منتهی به انقلاب شد، در مجموع ۱۹ پایگاه در کشور داشتیم که ۱۲ پایگاه آن در تهران بود اما هم اکنون بیش از ۲۵ پایگاه اورژانس هوایی، سه هزار دستگاه آمبولانس در ناوگان زمینی و ۱۷۰ پایگاه اورژانس شهری و جاده‌ای در حوزه فوریت های پزشکی به مردم خدمت رسانی می کنند.

– افزایش ١٠٠ برابری سرمایه‌گذاری در بخش بهداشت و درمان بعد از انقلاب اسلامی منجر به رشد ۴٠٠ درصدی شاخص‌های بهداشتی و درمانی طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب شده است که شاخص “امید به زندگی” نیز در مقایسه با قبل از انقلاب از ۵٠ به ٧۵ سال رسید.

-سال ۵۷،  تعداد کل پزشکان دارای کارت نظام پزشکی حدود ١٧ هزار نفر بود،  در حالی که طی این سال ها حدود۱۴۰  هزار پزشک در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور تربیت شده‌اند.

-در حال حاضر حدود ٩٧ درصد داروهای مورد نیاز در داخل کشور تولید می‌شود و در بیمارستان‌های کشور حدود ٩٠ هزار تخت وجود دارد درحالی که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تعداد تخت‌های بیمارستانی در کشور در مجموع ١۵ تا ٢٠ هزار تخت وجود داشت و میزان تولید داروها ۲۵ درصد بود.

– بنابر آمار منتشر شده در سال ۱۳۹۳، پس از انقلاب هر سال ۱۵ بیمارستان در کشور ساخته شده است. بسیاری از شهرهای کوچک و دورافتاده ایران نیز از تجهیزات بیمارستانی، آزمایشگاهی و درمانگاهی برخوردار شده اند.

-کاهش مرگ و میر نوزادان از ۱۱۱ کودک در هزار تولد به ۶۸ کودک و کاهش مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال از ۱۷۴ نفر به ۳۶ نفر و همچنین مرگ و میر مادران به علت عوارض بارداری و زایمان از ۲۴۵ نفر در ۱۰۰ هزار نفر به ۲۰ نفر رسیده است.

-افزایش تعداد پزشکان از ۱۷۷۰۰(۹۴۴۱ عمومی و ۵۲۲۹ متخصص ) در سال ۵۷ به ۲۷۱۲۲(۱۴۰۹۱عمومی و ۱۲۲۲۱ متخصص در سال ۹۰

– تعداد شرکت های بیمه ای از ۱۲ به ۲۶ و تعداد افراد تحت پوشش بیمه از یک میلون و ۶۰۰ هزار نفر به ۶۵ میلیون نفر رسیده در سال ۹۰ رسیده  و در طرح سلامت همه مردم تحت پوشش بیمه پایه قرار گرفته اند.

خاتمی نماینده مردم زنجان در مجلس شورای اسلامی در این باره می گوید: «در زمینه فناوری های نوین و از نظر پزشکی هسته ای بسیار در سطح پیشرفته ای قرار داریم و دانشمندان هسته ای ما توانسته اند دستاوردهایی را در اختیار جامعه پزشکی قرار دهند که مشکلات بسیار زیادی را حل کرده است و همچنین در رادیو داروها که ملهم از پزشکی هسته ای و دانش هسته ای است نیز دستاوردهای خوبی حاصل شده و داروهای بسیاری در کشور تولید می شود که امروزه ما را از حیث نیاز به خارج بی نیاز کرده است که این موضوع بسیار مهم و قابل توجه است البته امیدواریم در آینده به خودکفایی کامل در این زمینه ها دست پیدا کنیم.»

شهریاری نماینده مردم زاهدان در مجلس شورای اسلامی نیز به برخی دستاوردهای حوزه پزشکی در دوران پس از انقلاب اشاره می کند و می افزاید: «هم اکنون عمل های پیشرفته پزشکی مانند قرنیه و کلیه در کشور صورت می گیرد و عمل جراحی قلب باز حداقل در ۴۰ تا ۵۰ مرکز در کشور انجام می شود و همچنین در حوزه فناوری پزشکی نیز ما جزء ده کشور برتر در بحث سلولهای بنیادین هستیم؛ در تولید داروی های ضد سرطان و داروی های ام اس نیز به دستاوردهای بی نظیری دست پیدا کرده ایم و اکثر فعالیت های علمی پزشکی که در کشورهای پیشرفته انجام می شود در کشور ما نیز صورت می گیرد و بنابر شاخص هایی که مجامع بین المللی اعلام می کنند، متخصصان ما جزء دانشمندان برتر جهان در حوزه فناوری پزشکی هستند»

به هر روی، بررسی وضعیت بهداشت و درمان و سلامت کشور در وضعیت کنونی و مقایسه آن با دوران پیش از انقلاب نشان دهنده رشد و جهش بسیار سریع در خدمت رسانی در این حوزه است و هم اکنون ایران اسلامی به عنوان قطب پزشکی منطقه محسوب شده و بر قله پیشرفت های پزشکی در جهان ایستاده است./ص

رسا