به گزارش بابل نوین،در برابر این پرسش سه رویکرد وجود دارد:

یک- انحصارگرایی سخت گیرانه
بر اساس این گمانه در میان همه اهل زمین تنها پیروان دین و مذهب و فرقه واحدی اهل نجات و رستگاری اند. به عنوان مثال تنها مسلمان شیعه دوازده امامی پایبند به همه اصول مذهب و احکام شریعت امکان رستگاری دارد و دیگران همه نارستگارانند. چنین نگرشی نه مبنای خردپذیری دارد و نه با منطق اسلام سازگار می باشد. از نظر عقلی این گمانه مغایر با اصل غلبه خیر بر شر است و از نظر دینی با غلبه رحمت خدا و هدف اساسی خلقت انسان و ملاک ها و معیارهای رستگاری و نارستگاری ناسازگاری دارد.[۱]

دو- تکثر گرایی نجات
بر اساس این گمانه، همه پیروان ادیان اهل نجات و رستگاری اند. به عبارت دیگر شرط نیک فرجامی فقط دین داری است و بس، امّا این که کدامین دین را برگزینیم هیچ نقشی در این زمینه ندارد. این گمانه مبتنی بر پلورالیسم دین است که بطلان و ناراستی آن از نظر عقل و دین مورد بررسی واقع شد.[۲]

سه- قرآن و نجات گرایی اعتدالی
قرآن در باب نجات نه سخت گیری انحصارگرایانه را بر می تابد و نه کثرت گرایی حق و باطل یکسان انگار را. در نگاه قرآن کفر و انحراف از دین حق دو گونه است:
۱- کفر عناد و لجاجت (جحود)؛ کسی که اصطلاحا به جاهل مقصر و کافر معاند معروفند. یعنى اسلام به آن ها رسیده و آنان به حقانیت آن پى برده اند امّا با لجاجت و سرکشى حاضر به پذیرش حق نیستند. این گونه افراد کافر، معاندند و مستحق عذاب دوزخ مى باشند.
۲- کفر جهالت و نادانی؛ چنین کفری اگر ناشی از تقصیر و کوتاهی عمدی شخص نباشد، بلکه صاحب آن از سویدای دل جویای حقیقت و پیرو آن در حدی که با آن آشناست باشد و با قلب سلیم و تسلیم قلبی در برابر حق، خدا را ملاقات کند؛ خداوند او را معذب نمی سازد؛ چرا که عذاب خدا تابع حجّت هایی است که بر بندگان تمام کرده و واکنش های منفی آگاهانه و حق ستیزانه آن ها در برابر حجج الهی. قرآن ضمن آن که تنها دین حق و صراط نجات را آیین اسلام می داند به نکات مهمی در کنار این مسئله پیرامون شرایط نجات و رستگاری اشاره می کند از جمله: درباره قیامت می فرماید:
«یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُون إِلاَّ مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلیمٍ»[۳]؛«در آن روز که مال و فرزندان سودى نمى ‏بخشد، مگر کسى که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید!»
و از طرف دیگر قرآن می فرماید:«وَ ما کُنَّا مُعَذِّبینَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولا»[۴]؛«و ما هرگز(قومى را) مجازات نخواهیم کرد، مگر آن که پیامبرى مبعوث کرده باشیم(تا وظایفشان را بیان کند.)»
و در جاهای دیگر قرآن یادآور شده است که:«إِنَّ اللَّهَ لا یُضیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنینَ»[۵]؛«زیرا خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمى ‏کند!»

از آن چه گذشت روشن می شود که سعادت اخروی در گرو عوامل متعددی است از جمله:
– حسن فعلی یا گزینش راه درست،
– حسن فاعلی یعنی سلامت و پاکی درون و تسلیم امر حق بودن،
– برقراری حجّت الهی و چگونگی برخورد و واکنش های انسان در برابر آن.
انگاره فوق خردپذیر ترین انگاره است؛ در این انگاره از سویی مسئولیّت انسان در جستجو و گزینش راه حق محفوظ است و از دیگر سو هیچ انسانی صرفا به جهت عدم دست یابی غیر ارادی به راه حق و حقیقت مورد عذاب و شقاوت قرار نمی گیرد. بنا بر این کسانی که پس از آگاهی از حق و آشکار شدن چهره اسلام، بر شرایع گذشته به ویژه با تحریفاتی که در آن ها رخ داده باقی بمانند، از آنان پذیرفته نیست و از زیان کاران خواهند بود:«وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَهِ مِنَ الْخاسِرینَ»[۶]؛«و هر کس جز اسلام(و تسلیم در برابر فرمان حق،) آیینى براى خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد؛ و او در آخرت، از زیان کاران است.»
مگر در مورد جاهلان قاصر که حکم آنان با خداست و به تناسب حسن فاعلی و حسن فعلی شان امید به لطف و عنایت الهی در مورد آنان وجود دارد.

پی نوشت :
[۱] – جهت آگاهی بیش تر بنگرید: شهید مطهری، مجموعه آثار، ج ۱، صص ۲۸۸-۲۸۵، تهران، صدرا
[۲] – همان، صص ۲۸۵- ۲۸۰
[۳] – (۲۶) الشعراء : ۸۸-۸۹
[۴] – (۱۷) الإسراء : ۱۵
[۵] – (۹) التوبه : ۱۲۰
[۶] – (۳) آل‏عمران : ۸۵
کتاب پرسش ها و پاسخ های نماز، سید حسن موسوی (مرکز تخصصی نماز)

/ز

انوار طاها